نماز های جماعت دراکثر مساجد این شهرستان برپا می شود و این شهر از معدود شهرستانهائی است که از قدیم الایام درآن نمازجمعه برپا گردیده است و وجود سه مجتهد عالیقدر وروحانیت معظم  نشانگر اعتقادات قوی وایمان راسخ این شهرستان بوده است به عنوان مثال امام جمعه این شهرستان دردوران قاجار شخص محترمی به نام حجت الاسلام آقا سید احمد امامی بوده که هرجمعه این فریضه الهی را دراین شهر برگـــــزار می نموده وهمچنین این شهر ازمعدود شهرهائی است که دردوران گذشته دارای حوزه علمیه بوده است

 زبان      

           مردم این شهرستان به دو صورت لکی وکردی آمیخته به زبان لکی  سخن می گویند مردمان قسمت های شمالی یا به عبارتی بخش بیستون به کردی سخن می گویند اما این کردی با لهجه مردمان کردنشین اورامانات وکردستان فرق دارد و این لهجه با عبارات کردی کرمانشاهی و لکی آمیخته شده است اما مردم جنوب این شهرستان به مرکزیت هرسین  عموما به لهجه لکی که تلفیقی است از زبان کردی و لری که زیر مجموعه گویش و زبان کردی است سخن می گویند این لهجه شباهتی نیز به لهجه فهلوی یا همان پهلوی باستان دارد وعباراتی که درمتون كهن فارسی باستان آمده در این گویش معمول و رایج است مانند پِیا= مرد ، آسِن=آهن ، آوا=آباد ، فِرَه= زیاد ، اَوُر= ابر ، زانستن = دانستن ، دَیِشت = دشت  ، توُریا= قهرکرده ، وَفْرْ=  برف ، بان = بالا ، لَوَر = چرا ، هُوَر= خورشید ، کُر= پسر و ...

 وجه تسمیه نام هرسین

       این منطقه با بررسی های به عمل آمده توسط کارشناسان وباستانشناسان غربی سابقه تمدن دراین حوزه به حدود هشت هزار سال می رسد نام این شهرستان دربرخی از متون کهن شاهپور خواست عنوان شده  درهرسین سه قلعه محکم  وجود داشته (قلعه داخل شهر- قلعه دزبر- قلعه سرماج) و دراین بین قلعه داخل شهر مستحکم تر بوده است لذا عنوان هرسه این مطرح شده که با اندکی تغییر به هرسین تبدیل شده است اما برخی پیشینه  کلمه هرسین  را به اعراب نسبت می دهند و چون درمرکز شهر قلعه ای مستحکم وجود داشته لذا به آن حصن الحصین گفته اند وبه ترتیب بعد ازسالیانی حصن الحصین به هرسین تغییر نام یافته است که البته برطبق مستندات تاریخی نیست وفقط به صرف گفتار پیشینیان ماندگار شده است ودلیل دیگری نیز که عنوان شده با توجه به اینکه سین درعهد باستان به معنای معبدی بوده ورب النوع ماه درآن وجود داشته به عنوان پسوند استفاده شده  که مکانی که این معبد درآن قرارگرفته  با پسوند سین می شناختند مانند قرمسین(کرمانشاه) مرسین ، بورسین ، گمیل سین ،  ریم سین ،  ابی سین لذا با توجه تعابیر ارائه شده عبارت هرسین را نیز شاید یکی از این مکانهای یاد شده دانست یا اینکه عبارت هر در ابتدای هرسین برگرفته (خُوَرْ)در زبان محلی به معنی خورشید است و هُوَرْ تلفظ میشود وسین نیز با توجه به عبارات یاد شده به معنی مکان باشد به عبارتی هُوَرْ سین یعنی مکان عبادت ومقر رب النوع آفتاب مقابل رب النوع ماه وبه معنی دیگر یعنی مکان آفتاب وکلمه هُوَرْسین به تدریج به هرسین تغییر شکل داده که به معنی عبارت هرسین واقع تر می باشد یعنی هرسین با توجه به این تعابیر یعنی شهر آفتاب .

 تاریخچه شهرستان هرسین

  لذا بعد از مطالعه نام هرسین  به طور مختصر به برخی از این دورانهای تاریخی می پردازیم

1-  دوران غارنشینی: دربخش بیستون ازتوابع این شهرستان دو غار تاریخی وجود دارد که دردرون این غارها آثاری از دوران نئولیتیک وپالئولیتیک( دوران جمع آوری مواد غذائی وکشت زرع ودوران استقرار ویکجانشینی ) کشف شده است که درآن تعدادی ابزار سنگی مربوط به ما قبل تاریخ کشف گردیده است

2-  دوران تمدن قوم کاسی: با بررسی های به عمل آمده توسط کارشناسان وباستانشناسان غربی نشان دهنده استقرار اقوام کاسی بوده است حدود 500 سال در منطقه (بین النهرین) سکونت داشته  وبرخی  ازمحققین جایگاه اصلی این قوم را دراین منطقه می دانند که طبق آثار ونوشته های به دست رسیده از اقوام عیلامی که ایشان را با نام کوسی واقوام آشور این قوم را با نام کاشو می شناختند[2] در این منطقه ساکن بوده اند دراین میان منطقه چیاخزینه یا گنج دره در هفت کیلومتری شهر هرسین احتمالا ازآن دوران به جای مانده که سابقه آن به هشت  هزار سال قبل از میلاد میرسد

3-  دوران حکومت مادها: دراین منطقه با توجه به آثاری که از گوردخمه های به جا مانده ازدوران ماد بدست آمده نشانگر این است که این منطقه زمانی جایگاه اقوام ماد بوده که دراین بین آثاری چون گوردخمه های اسحاقوند گوردخمه شمس آباد دیواره های به جامانده در دامنه کوه بیستون و.... نشان دهنده اهمیت این منطقه در حکومت مادها می باشد(تصویر 1)

4-  دوران پادشاهی هخامنشی: دراین دوران نیز مانند دوران ماد به خاطر عبور جاده بین المللی  ازاین منطقه واهمیت سوق الجیشی آن همواره مورد توجه سران هخامنشی قرار گرفته با توجه به سنگ نوشته های به جامانده از این دوران نظیر کتیبه بیستون با توجه به اظهارات برخی از مورخین داریوش هخامنشی پس از سرکوب کودتای گئومات که خود رابه جای بردیا برادر مقتول کمبوجیه جاداده بود به نقر تصاویر سرکردگان کودتا پرداخت درحین این حجاری یکی از سران این منطقه یه نام سکونخای (سکیه واتیش) که احتمالا منطقه اسحاقوند معرب شده نام ایشان باشد سربه شورش میگذارد که با سرکوب داریوش مواجه می شود وداریوش مجبور می شود قسمتی از کتیبه خود راکه به زبان عیلامی نوشته بود را دوباره بتراشد وتصویر این فرد خاطی را که درتصویر تنها کسی است که کلاه برسردارد را حجاری کنند  و بنا به روایتی جسد او را برای عبرت سایرین به گوردخمه های اسحاقوند منتقل مینماید(تصویر 2)

5-  دوران سلوکیه : پس از تهاجم اسکندر مقدونی به ایران وانقراض سلسله مقتدر هخامنشی دوران کوتاهی(هشتاد سال) ایران تحت استعمار سرداران یونانی قرار می گیرد آنان  دراین منطقه مجسمه ای را از خود به یادگار گذاشته اند که درمحل به آن هرکول نامیده می شود ولی برخی از مورخین این تندیس را مربوط به تهاجم رومیان در دوران خسرو پرویز می دانند

6-  دوران اشکانی: این سلسله گمنام که مدت طولانی (500 سال)  برایران حکومت کردند ضمن انقراض و از هم پاشیدن بساط استعمار وسیطره یونانیان برایران آنان نیز ازخود یادگارهای دراین منطقه به جای نهادند که از این جمله آثار به تصاویر حجاری شده درزیر کتیبه بیستون  است که متاسفانه براثر بی مبالاتی شیخ علیخان زنگنه  وزیر اعظم شاه سلیمان صفوی که درآن شرح موقوفات خود رابیان نموده ناقص شده و قسمتهای مهمی ازآن از بین رفته است دراین تصاویرنقش مهرداد شاه اشکانی وچهارتن از وزرایش نقر گردیده است همچنین درقسمت شرقی دامنه کوه بیستون قطعه سنگ نسبتا بزرگی قرار گرفته که درسه طرف آن نقش سه تن از شاهزادگان اشکانی حجاری شده است یکی دیگر از این آثار نقش برجسته گودرز اشکانی است که نشان دهنده پیروزی وی برمهرداد سوم وتسلط برتخت شاهی او حجاری شده است

7-    دوران ساسانی: دراین شهرستان آثار وابنیه دوران ساسانی نسبتا زیاد یافت می شود که به اختصار عرض میشود

الف)قلعه تاریخی داخل شهرهرسین:این قلعه یکی ازابنیه دوران ساسانی است که درمرکز شهر قرارگرفته است و متاسفانه به مرور زمان وکوتاهی مسئولان درزیر پارکی مدفون گردیده و فقط مقدار کمی ازدیواره آن مشخص است

 ب)فرا تراش یا فرهاد تراش بیستون

 ج) بنای به جای مانده از یک کاخ ساسانی درمحوطه باستانی بیستون  

 د) پل شاهی دوران خسرو پرویزدرمحوطه تاریخی بیستون   

 ه) فراتراش داخل شهر هرسین  

 و) ساعت آبی داخل پارک شهر هرسین  (تصویر 3)

 ز) درب سنگی وقسمتهای پله مانند داخل محوطه پارک شهر هرسین (تصویر 4)  

 ح) تخت شیرین که قطعه سنگ تراشیده شده نسبتا بزرگی است درنزديكي روستاي سرماج

ط) قلعه سرماج حسین خانی

ی) گوردخمه سرخ ده

ک)غارشکارچیان بیستون

ل)گوردخمه برناج